Spis Treści
Mózg dzieci neuroatypowych funkcjonuje w nieco inny sposób niż „typowy”. Takie osoby inaczej odbierają otaczający je świat, co czasami wiąże się z różnymi trudnościami w kontekście przyswajania wiedzy, koncentracji czy motywacji do nauki. Z jakimi wyzwaniami zmagają się uczniowie neuroróżnorodni? Jak wspierać ich na co dzień? Na ten temat rozmawiamy z Iryną Tuńską – psycholożką i współzałożycielką Brain Family.
Iryna Tuńska – psycholożka, filolożka, wieloletnia promotorka treningu mózgu metodą BrainRx, współzałożycielka Brain Family.
Trudności dzieci neuroróżnorodnych
Coraz więcej dzieci otrzymuje diagnozę zaburzeń ze spektrum autyzmu czy zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD). Jakie trudności mogą wynikać z nieuroatypowego rozwoju mózgu?
Pomiędzy autyzmem, ADHD czy innego rodzaju neuroatypowością występuje dużo podobieństw, które często trudno rozgraniczyć, ponieważ cechy te przenikają się ze sobą. Bardzo często kilka z tych neuroatypowości mózgu współwystępuje jednocześnie. Niewątpliwie taka osoba inaczej odbiera otaczający ją świat w porównaniu do osób z tak zwanej grupy „normy”.
Osoby neuroatypowe często zmagają się z trudnościami wynikającymi z konieczności dostosowania się do powszechnie przyjętych norm funkcjonowania w pracy, szkole czy życiu codziennym. Czasami próbują one „maskować” swoje naturalne cechy, aby lepiej pasować do społecznych oczekiwań. Zdarza się, że zrozumienie i akceptacja swojej neuroodmienności następuje dopiero w dorosłym wieku, co może prowadzić do wyzwań w zakresie zrozumienia samego siebie i bliskich. Skutkuje to komplikacjami w komunikacji, interakcjach społecznych oraz w wyrażaniu i interpretacji emocji.
Mózg dziecka neuroróżnorodnego
Jak funkcjonuje mózg dziecka neuroróżnorodnego w kontekście przyswajania wiedzy? Czy istnieją konkretne różnice w przetwarzaniu informacji, które wpływają na proces nauki?
Mózg dziecka z ADHD, autyzmem czy dysleksją, funkcjonuje i przetwarza informacje w odmienny sposób niż mózg neurotypowy, co wpływa na proces uczenia się i przyswajania wiedzy.
Można wyodrębnić główne obszary, gdzie możemy obserwować te różnice. Przede wszystkim uwaga i koncentracja. Dzieci z ADHD mogą mieć trudności z utrzymaniem uwagi przy zadaniach, które nie są dla nich interesujące, ale za to mogą być bardzo skoncentrowane na czymś, co naprawdę je interesuje. Często obserwujemy to w rozmowach z rodzicami, gdy rodzic zgłasza słabą koncentrację, ale jednocześnie informuje, że dziecko potrafi godzinami grać w gry komputerowe.
Mamy tu do czynienia z hiperfokusem, stanem intensywnego skoncentrowania na określonym zadaniu lub temacie, które występuje u osób z ADHD. To zjawisko ma w sobie plusy i minusy. Niezależnie od przedmiotu skupienia, jest to zdolność wykonywania jednej czynności przez długi czas. Minusem niestety jest zaniedbywanie innych obowiązków, utrata poczucia czasu, trudność z przełączeniem uwagi lub przerwaniem wykonywanej czynności.
Kolejna ważna odmienność jest związana z przetwarzaniem sensorycznym. Może ona wpływać na zdolność do skupienia uwagi i przetwarzania informacji w typowym środowisku edukacyjnym. Niektóre dzieci są bardziej wrażliwe na dźwięki, światło lub dotyk, co może prowadzić do trudności w koncentracji. Dlatego często dla dzieci neuroróżnorodnych tradycyjny styl nauczania skupiony wokół nauki słuchowej może być uciążliwy i mało efektywny.
W wyniku tego, można dostrzec również różnice funkcjonowania w obszarze procesów poznawczych takich jak: przetwarzanie słuchowe lub wzrokowe, pamięć robocza czy myślenie logiczne. Z jednej strony możemy obserwować trudności w przyswajaniu materiału słyszanego, czytanego lub trudności związane zapamiętywaniem i przetwarzaniem informacji w krótkim okresie czasu, konieczne do wykonania bardziej złożonych zadań. Z drugiej strony, dzieci neuroróżnorodne mogą przejawiać unikalne sposoby myślenia i rozwiązywania problemów, które bywają bardziej kreatywne lub nieszablonowe.
Sposoby na koncentrację u dzieci neuroróżnorodnych
Jakie strategie można zastosować, aby wspierać koncentrację dzieci neuroróżnorodnych?
Ze względu na wyżej wymienione trudności, pomocnymi mogą być działania wprowadzające strukturę i rutynę w życiu codziennym. Plan lub harmonogram dnia redukuje stres, daje poczucie bezpieczeństwa oraz wzmacnia koncentrację.
Ważne, by obszerne czynności dzielić na małe bloki i stopniowo wykonywać zadania. W przyswajaniu materiału lub wykonywaniu codziennych czynności pomocnymi mogą być grafiki, schematy lub listy zadań.
Wszelkiego rodzaju aktywność fizyczna i sport także przyczyniają się do lepszego samopoczucia i bardziej wydajnego funkcjonowania.
Świetnym sposobem wzmocnienia koncentracji jest wykonanie ćwiczeń z użyciem metronomu. Po dłuższym czasie, pozwala to wypracować zdolność skupienia się na wykonaniu zadania, mimo tak zwanego “rozproszenia”, które wprowadza bit metronomu. Jest to bardzo cenne, gdyż przekłada się na pracę w grupie lub hałaśliwym otoczeniu, kiedy musimy skupić się na wykonaniu pewnej czynności mimo różnych bodźców docierających do nas z zewnątrz.
W odzyskaniu równowagi i redukcji stresu pomagają również techniki uważności oraz medytacja.
Warto wspomnieć, że postępująca cyfryzacja wprowadziła wiele nowoczesnych rozwiązań, które pomagają w zarządzaniu czasem i zwiększają efektywność i koncentrację. Wśród nich są aplikacje do zarządzania czasem i do nauki. Narzędzia tego typu pomagają planować zadania, ustalać priorytety i śledzić postępy, co znacząco wpływa na lepsze zarządzanie czasem.
Budowanie motywacji
Motywacja może stanowić wyzwanie dla dzieci z różnymi trudnościami edukacyjnymi. Jakie techniki mogą pomóc w budowaniu motywacji u dzieci neuroróżnorodnych?
U dzieci neuroróżnorodnych, zwłaszcza u dzieci ze spektrum autyzmu, wewnętrzna motywacja bazująca na zainteresowaniach jest kluczowym elementem w procesie budowania motywacji.
Niekiedy takie zainteresowania są tak silne i czasami nie do końca społecznie akceptowalne, że można je porównać do fiksacji lub obsesji. Niemniej jednak ważnym jest to, żeby nie starać się całkowicie stłumić te zainteresowania, a wykorzystać to zjawisko w budowaniu relacji z dzieckiem i wzmocnieniu motywacji. Często dogłębne zainteresowanie tematem przez lata czyni z takich osób świetnych specjalistów w różnych dziedzinach.
Słaba motywacja jest wynikiem niepowodzeń w szkole lub na co dzień. Trudności w nauce są z reguły związane ze słabo rozwiniętymi zdolnościami poznawczymi. Dobrym rozwiązaniem w tym przypadku może być trening mózgu, skierowany na wzmocnienie pamięci, przetwarzania słuchowego i wizualnego, myślenia logicznego jak również koncentracji. Pomaga to zwiększyć efektywność nauczania, szybciej i łatwiej przyswajać nowy materiał, a na skutek tego wzmocnić motywację do nauki.
Pomocnymi technikami lub sposobami w budowaniu motywacji u dzieci z trudnościami edukacyjnymi, jest również stosowanie struktury i rutyny, pozytywne wzmocnienie, stawianie jasnych celów i oczekiwań lub pewnego rodzaju wizualne wspomaganie.
Musimy pamiętać, że wszelkie sposoby na budowanie motywacji nie będą skuteczne, jeśli dziecko będzie doświadczało wciąż tych samych niepowodzeń. Dotyczy to zarówno dzieci neuroróżnorodnych, jak i neurotypowych. Zatem jeśli trudności dotyczą sfer, które można usprawnić, np. funkcji poznawczych, to warto to zrobić, niezależnie od rodzaju neuronietypowości. Do tego potrzebny jest odpowiedni, intensywny trening poznawczy.
Jak wspierać dzieci neuroróżnorodne?
Jak pomóc dziecku z neuroróżnorodnością uwierzyć we własne możliwości? Jak wspierać jego samoocenę?
Niestety dziecko neuroróżnorodne może mieć problemy z utrzymaniem koncentracji, hamowaniem swoich emocji, kontrolą zachowań i często potrzebuje więcej czasu na zrozumienie poleceń. Ze względu na to, napotyka ono na uwagi ze strony nauczycieli lub rodziców. Poniekąd może się czuć wykluczone z grupy rówieśników ze względu na trudność zarządzania swoimi emocjami lub zachowaniami. Wszystko to powoduje słabe poczucie własnej wartości.
Rolą rodziców i nauczycieli jest uznanie różnorodności dziecka i towarzyszenie mu w procesie zrozumienia, że różnorodność jest czymś neutralnym i nie obniża jego wartości jako człowieka. Każdy ma unikalne talenty i sposoby myślenia. Konieczne jest podkreślanie mocnych stron dziecka i pokazywanie, jak wiele cennych umiejętności ma w sobie.
Często samoocena idzie w parze z motywacją. Jeżeli przez dłuższy czas ponosimy klęskę, zniechęca to nas do działania, jak również odbija się to na poczuciu własnej wartości. Najlepszą metodą do budowania samooceny jest obserwowanie i doświadczanie własnych postępów. Dobrze się sprawdzi indywidualna praca ze specjalistą, gdzie postępy są ciągle monitorowane. Dziecko wykonuje ćwiczenia zaczynając od łatwiejszych zadań przechodząc do coraz trudniejszych. Takiego rodzaju praca jest dla samego dziecka namacalnym przykładem wzrostu umiejętności w pewnych obszarach.
Indywidualny trening umiejętności poznawczych, o którym wspominałam wcześniej, jest jednym z najlepszych sposobów podnoszenia samooceny dziecka. Dzieje się tak dlatego, że nie ma tu porównań z innymi dziećmi lecz z samym sobą z wczoraj, sprzed tygodnia, czy miesiąca i obserwacja własnych sukcesów. Dzięki metodzie skierowanej na budowanie nowych połączeń neuronalnych w mózgu, przyswajanie wiedzy staje się szybsze i sprawniejsze. Na skutek treningu odzyskuje się zdolność czytania ze zrozumieniem, poprawia się pamięć, koncentracja oraz pewność siebie.
Dobre efekty w procesie wzmocnienia samooceny przynosi także stosowanie pozytywnego języka, unikanie etykiet i koncentracja na postępach nawet jeśli są drobne. Ustalenie realistycznych celów oraz zachęcenie do samodzielnego rozwiązywania problemów i wytłumaczenie mu tego, że popełnianie błędów jest normalne i rozwojowe.
Na koniec trzeba dodać, że dzieci uczą się przez naśladowanie, dlatego nasze wzory zachowań, wypowiedzi czy rozwiązywania problemów będą kluczowymi i poniekąd decydującymi elementami ich motywacji i samooceny.